भित्त्वा तु ताम् गदाम् बाणैः राघवो धर्म वत्सलः
स्मयमानः खरम् वाक्यम् संरब्धम् इदम् अब्रवीत्

bhittvā tu tām gadām bāṇaiḥ rāghavo dharma vatsalaḥ
smayamānaḥ kharam vākyam saṃrabdham idam abravīt

एतत् ते बल सर्वस्वम् दर्शितम् राक्षसाधम
शक्ति हीनतरो मत्तो वृथा त्वम् उपगर्जसि

etat te bala sarvasvam darśitam rākṣasādhama
śakti hīnataro matto vṛthā tvam upagarjasi

एषा बाण विनिर्भिन्ना गदा भूमि तलम् गता
अभिधान प्रगल्भस्य तव प्रत्यय घातिनी

eṣā bāṇa vinirbhinnā gadā bhūmi talam gatā
abhidhāna pragalbhasya tava pratyaya ghātinī

यत् त्वया उक्तम् विनष्टानाम् इदम् अश्रु प्रमार्जनम्
राक्षसानाम् करोमि इति मिथ्या तत् अपि ते वचः

yat tvayā uktam vinaṣṭānām idam aśru pramārjanam
rākṣasānām karomi iti mithyā tat api te vacaḥ

नीचस्य क्षुद्र शीलस्य मिथ्या वृत्तस्य रक्षसः
प्राणान् अपहरिष्यामि गरुत्मान् अमृतम् यथा

nīcasya kṣudra śīlasya mithyā vṛttasya rakṣasaḥ
prāṇān apahariṣyāmi garutmān amṛtam yathā

अद्य ते भिन्न कण्ठस्य फेन बुद्बुद भूषितम्
विदारितस्य मत् बाणैः मही पास्यति शोणितम्

adya te bhinna kaṇṭhasya phena budbuda bhūṣitam
vidāritasya mat bāṇaiḥ mahī pāsyati śoṇitam

पांसु रूषित सर्वान्गः स्रस्त न्यस्त भुज द्वयः
स्वप्स्यसे गाम् समाश्लिष्य दुर्लभाम् प्रमदाम् इव

pāṃsu rūṣita sarvāngaḥ srasta nyasta bhuja dvayaḥ
svapsyase gām samāśliṣya durlabhām pramadām iva

प्रवृद्ध निद्रे शयिते त्वयि राक्षस पांसने
भविष्यन्ति अशरण्यानाम् शरण्या दण्डका इमे

pravṛddha nidre śayite tvayi rākṣasa pāṃsane
bhaviṣyanti aśaraṇyānām śaraṇyā daṇḍakā ime

जनस्थाने हत स्थाने तव राक्षस मत् शरैः
निर्भया विचरिष्यन्ति सर्वतो मुनयो वने

janasthāne hata sthāne tava rākṣasa mat śaraiḥ
nirbhayā vicariṣyanti sarvato munayo vane

अद्य विप्रसरिष्यन्ति राक्षस्यो हत बान्धवाः
बाष्प आर्द्र वदना दीना भयात् अन्य भयावहाः

adya viprasariṣyanti rākṣasyo hata bāndhavāḥ
bāṣpa ārdra vadanā dīnā bhayāt anya bhayāvahāḥ

अद्य शोक रसज्ञाः ताः भविष्यन्ति निरर्थकाः
अनुरूप कुलाः पत्न्यो यासाम् त्वम् पतिः ईदृशः

adya śoka rasajñāḥ tāḥ bhaviṣyanti nirarthakāḥ
anurūpa kulāḥ patnyo yāsām tvam patiḥ īdṛśaḥ

नृशंस शील क्षुद्र आत्मन् नित्यम् ब्राह्मण कण्टक
त्वत् कृते शन्कितैः अग्नौ मुनिभिः पात्यते हविः

nṛśaṃsa śīla kṣudra ātman nityam brāhmaṇa kaṇṭaka
tvat kṛte śankitaiḥ agnau munibhiḥ pātyate haviḥ

तम् एवम् अभिसंरब्धम् ब्रुवाणम् राघवम् रणे
खरो निर्भर्त्सयामास रोषात् खरतर स्वरः

tam evam abhisaṃrabdham bruvāṇam rāghavam raṇe
kharo nirbhartsayāmāsa roṣāt kharatara svaraḥ

दृढम् खलु अवलिप्तो असि भयेषु अपि च निर्भयः
वाच्य अवाच्यम् ततो हि त्वम् मृत्यु वश्यो न बुध्यसे

dṛḍham khalu avalipto asi bhayeṣu api ca nirbhayaḥ
vācya avācyam tato hi tvam mṛtyu vaśyo na budhyase

काल पाश परिक्षिप्ता भवंति पुरुषा हि ये
कार्य अकार्यम् न जानन्ति ते निरस्त षड् इन्द्रियाः

kāla pāśa parikṣiptā bhavaṃti puruṣā hi ye
kārya akāryam na jānanti te nirasta ṣaḍ indriyāḥ

एवम् उक्त्वा ततो रामम् संरुध्य भृकुटिम् ततः
स ददर्श महा सालम् अविदूरे निशाचरः

evam uktvā tato rāmam saṃrudhya bhṛkuṭim tataḥ
sa dadarśa mahā sālam avidūre niśācaraḥ

स तम् उत्पाटयामास संदष्ट दशन च्छ्हदम्

sa tam utpāṭayāmāsa saṃdaṣṭa daśana cchhadam

तम् आपतन्तम् बाण ओघैः च्छ्हित्त्वा रामः प्रतापवान्
रोषम् आहारयत् तीव्रम् निहंतुम् समरे खरम्

tam āpatantam bāṇa oghaiḥ cchhittvā rāmaḥ pratāpavān
roṣam āhārayat tīvram nihaṃtum samare kharam

जात स्वेदः ततो रामो रोषात् रक्त अन्त लोचनः
निर्बिभेद सहस्रेण बाणानाम् समरे खरम्

jāta svedaḥ tato rāmo roṣāt rakta anta locanaḥ
nirbibheda sahasreṇa bāṇānām samare kharam

तस्य बाण अंतरात् रक्तम् बहु सुस्राव फेनिलम्
गिरेः प्रस्रवणस्य इव धाराणाम् च परिस्रवः

tasya bāṇa aṃtarāt raktam bahu susrāva phenilam
gireḥ prasravaṇasya iva dhārāṇām ca parisravaḥ

विकल स कृतो बाणैः खरो रामेण संयुगे
मत्तो रुधिर गन्धेन तम् एव अभ्यद्रवत् द्रुतम्

vikala sa kṛto bāṇaiḥ kharo rāmeṇa saṃyuge
matto rudhira gandhena tam eva abhyadravat drutam

तम् आपतंतम् संरब्धम् कृत अस्त्रो रुधिर आप्लुतम्
अपसर्पत् द्वि त्रि पदम् किंचित् त्वरित विक्रमः

tam āpataṃtam saṃrabdham kṛta astro rudhira āplutam
apasarpat dvi tri padam kiṃcit tvarita vikramaḥ

ततः पावक संकाशम् वधाय समरे शरम्
खरस्य रामो जग्राह ब्रह्म दण्डम् इव अपरम्

tataḥ pāvaka saṃkāśam vadhāya samare śaram
kharasya rāmo jagrāha brahma daṇḍam iva aparam

स तत् दत्तम् मघवता सुर राजेन धीमता
संदधे च स धर्मात्मा मुमोच च खरम् प्रति

sa tat dattam maghavatā sura rājena dhīmatā
saṃdadhe ca sa dharmātmā mumoca ca kharam prati

स विमुक्तो महाबाणो निर्घात सम निःस्वनः
रामेण धनुरायम्य खरस्य उरसि च आपतत्

sa vimukto mahābāṇo nirghāta sama niḥsvanaḥ
rāmeṇa dhanurāyamya kharasya urasi ca āpatat

स पपात खरो भूमौ दह्यमानः शर अग्निना
रुद्रेण एव विनिर्दग्धः श्वेत अरण्ये यथा अन्धकः

sa papāta kharo bhūmau dahyamānaḥ śara agninā
rudreṇa eva vinirdagdhaḥ śveta araṇye yathā andhakaḥ

स वृत्र इव वज्रेण फेनेन नमुचिर् यथाअ
बलो वा इन्द्र अशनि हतो निपपात हतः खरः

sa vṛtra iva vajreṇa phenena namucir yathāa
balo vā indra aśani hato nipapāta hataḥ kharaḥ

एतस्मिन् अंतरे देवाः चारणयोः सह संगताः
दुन्दुभिः च अभिनिघ्नंतः पुष्प वर्ष समंततः

etasmin aṃtare devāḥ cāraṇayoḥ saha saṃgatāḥ
dundubhiḥ ca abhinighnaṃtaḥ puṣpa varṣa samaṃtataḥ

अर्थ अधिक मुहूर्तेन रामेण निशितैः शरैः

artha adhika muhūrtena rāmeṇa niśitaiḥ śaraiḥ

अहो बत महत् कर्म रामस्य विदित आत्मनः
अहो वीर्यम् अहो दार्ढ्यम् विष्णोः इव हि दृश्यते

aho bata mahat karma rāmasya vidita ātmanaḥ
aho vīryam aho dārḍhyam viṣṇoḥ iva hi dṛśyate

ततो राज ऋषयः सर्वे सम्गताः परम ऋषयः

tato rāja ṛṣayaḥ sarve samgatāḥ parama ṛṣayaḥ

एतत् अर्थम् महातेजा महेन्द्रः पाक शासनः

etat artham mahātejā mahendraḥ pāka śāsanaḥ

आनीतः त्वम् इमम् देशम् उपायेन महर्षिभिः

ānītaḥ tvam imam deśam upāyena maharṣibhiḥ

तत् इदम् नः कृतम् कार्यम् त्वया दशरथ आत्मज

tat idam naḥ kṛtam kāryam tvayā daśaratha ātmaja

एतस्मिन् अनंतरे वीरो लक्ष्मणः सह सीतया

etasmin anaṃtare vīro lakṣmaṇaḥ saha sītayā

ततो रामः तु विजयी पूज्यमानो महर्षिभिः

tato rāmaḥ tu vijayī pūjyamāno maharṣibhiḥ

तम् दृष्ट्वा शत्रु हंतारम् महर्षीणाम् सुख आवहम्

tam dṛṣṭvā śatru haṃtāram maharṣīṇām sukha āvaham

मुदा परमया युक्ता दृष्ट्वा रक्षो गणान् हतान्
रामम् च एव अव्ययम् दृष्टा तुतोष जनक आत्मजा

mudā paramayā yuktā dṛṣṭvā rakṣo gaṇān hatān
rāmam ca eva avyayam dṛṣṭā tutoṣa janaka ātmajā

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे त्रिंश सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe triṃśa sargaḥ