खरम् तु विरथम् रामो गदा पाणिम् अवस्थितम्
मृदु पूर्वम् महातेजाः परुषम् वाक्यम् अब्रवीत्

kharam tu viratham rāmo gadā pāṇim avasthitam
mṛdu pūrvam mahātejāḥ paruṣam vākyam abravīt

गज अश्व रथ संबाधे बले महति तिष्ठता
कृतम् सुदारुणम् कर्म सर्व लोक जुगुप्सितम्

gaja aśva ratha saṃbādhe bale mahati tiṣṭhatā
kṛtam sudāruṇam karma sarva loka jugupsitam

उद्वेजनीयो भूतानाम् नृशंसः पाप कर्मकृत्
त्रयाणाम् अपि लोकानाम् ईश्वरो अपि न तिष्ठति

udvejanīyo bhūtānām nṛśaṃsaḥ pāpa karmakṛt
trayāṇām api lokānām īśvaro api na tiṣṭhati

कर्म लोक विरुद्धम् तु कुर्वाणम् क्षणदा चर
तीक्ष्णम् सर्व जनो हन्ति सर्पम् दुष्टम् इव आगतम्

karma loka viruddham tu kurvāṇam kṣaṇadā cara
tīkṣṇam sarva jano hanti sarpam duṣṭam iva āgatam

लोभात् पापानि कुर्वाणः कामात् वा यो न बुध्यते
हृष्टः पश्यति तस्य अन्तम् ब्राह्मणी करकात् इव

lobhāt pāpāni kurvāṇaḥ kāmāt vā yo na budhyate
hṛṣṭaḥ paśyati tasya antam brāhmaṇī karakāt iva

वसतो दण्डकारण्ये तापसान् धर्म चारिणः
किम् नु हत्वा महाभागान् फलम् प्राप्स्यसि राक्षस

vasato daṇḍakāraṇye tāpasān dharma cāriṇaḥ
kim nu hatvā mahābhāgān phalam prāpsyasi rākṣasa

न चिरम् पाप कर्माणः क्रूरा लोक जुगुप्सिताः
ऐश्वर्यम् प्राप्य तिष्ठन्ति शीर्ण मूला इव द्रुमाः

na ciram pāpa karmāṇaḥ krūrā loka jugupsitāḥ
aiśvaryam prāpya tiṣṭhanti śīrṇa mūlā iva drumāḥ

अवश्यम् लभते कर्ता फलम् पापस्य कर्मणः
घोरम् पर्यागते काले द्रुमः पुष्पम् इव आर्तवम्

avaśyam labhate kartā phalam pāpasya karmaṇaḥ
ghoram paryāgate kāle drumaḥ puṣpam iva ārtavam

न चिरात् प्राप्यते लोके पापानाम् कर्मणाम् फलम्
स विषाणाम् इव अन्नानाम् भुक्तानाम् क्षणदाचर

na cirāt prāpyate loke pāpānām karmaṇām phalam
sa viṣāṇām iva annānām bhuktānām kṣaṇadācara

पापम् आचरताम् घोरम् लोकस्य अप्रियम् इच्छ्हताम्
अहम् आसादितो राज्ञा प्राणान् हन्तुम् निशाचर

pāpam ācaratām ghoram lokasya apriyam icchhatām
aham āsādito rājñā prāṇān hantum niśācara

अद्य भित्वा मया मुक्ताः शराः कांचन भूषणाः
विदार्य अतिपतिष्यन्ति वल्मीकम् इव पन्नगाः

adya bhitvā mayā muktāḥ śarāḥ kāṃcana bhūṣaṇāḥ
vidārya atipatiṣyanti valmīkam iva pannagāḥ

ये त्वया दण्डकारण्ये भक्षिता धर्म चारिणः
तान् अद्य निहतः संख्ये स सैन्यो अनुगमिष्यसि

ye tvayā daṇḍakāraṇye bhakṣitā dharma cāriṇaḥ
tān adya nihataḥ saṃkhye sa sainyo anugamiṣyasi

अद्य त्वाम् निहतम् बाणैः पश्यन्तु परमर्षयः
निरयस्थम् विमानस्था ये त्वया निहता पुरा

adya tvām nihatam bāṇaiḥ paśyantu paramarṣayaḥ
nirayastham vimānasthā ye tvayā nihatā purā

प्रहरस्व यथा कामम् कुरु यत्नम् कुलाधम
अद्य ते पातयिष्यामि शिरः ताल फलम् यथा

praharasva yathā kāmam kuru yatnam kulādhama
adya te pātayiṣyāmi śiraḥ tāla phalam yathā

एवम् उक्तः तु रामेण क्रुद्धः संरक्त लोचनः
प्रति उवाच ततो रामम् प्रहसन् क्रोध मूर्चितः

evam uktaḥ tu rāmeṇa kruddhaḥ saṃrakta locanaḥ
prati uvāca tato rāmam prahasan krodha mūrcitaḥ

प्राकृतान् राक्षसान् हत्वा युद्धे दशरथ आत्मज
आत्मना कथम् आत्मानम् अप्रशस्यम् प्रशंससि

prākṛtān rākṣasān hatvā yuddhe daśaratha ātmaja
ātmanā katham ātmānam apraśasyam praśaṃsasi

विक्रान्ता बलवन्तो वा ये भवन्ति नरर्षभाः
कथयन्ति न ते किंचित् तेजसा स्वेन गर्विताः

vikrāntā balavanto vā ye bhavanti nararṣabhāḥ
kathayanti na te kiṃcit tejasā svena garvitāḥ

प्राकृताः तु अकृत आत्मानो लोके क्षत्रिय पांसनाः
निरर्थकम् विकत्थन्ते यथा राम विकत्थसे

prākṛtāḥ tu akṛta ātmāno loke kṣatriya pāṃsanāḥ
nirarthakam vikatthante yathā rāma vikatthase

कुलम् व्यपदिशन् वीरः समरे को अभिधास्यति
मृत्यु काले हि संप्राप्ते स्वयम् अप्रस्तवे स्तवम्

kulam vyapadiśan vīraḥ samare ko abhidhāsyati
mṛtyu kāle hi saṃprāpte svayam aprastave stavam

सर्वथा तु लघुत्वम् ते कत्थनेन विदर्शितम्
सुवर्ण प्रतिरूपेण तप्तेन इव कुश अग्निना

sarvathā tu laghutvam te katthanena vidarśitam
suvarṇa pratirūpeṇa taptena iva kuśa agninā

न तु माम् इह तिष्ठंतम् पश्यसि त्वम् गदा धरम्
धराधरम् इव अकंप्यम् पर्वतम् धातुभिः चितम्

na tu mām iha tiṣṭhaṃtam paśyasi tvam gadā dharam
dharādharam iva akaṃpyam parvatam dhātubhiḥ citam

पर्याप्तो अहम् गदा पाणिर् हन्तुम् प्राणान् रणे तव
त्रयाणाम् अपि लोकानाम् पाश हस्त इव अंतकः

paryāpto aham gadā pāṇir hantum prāṇān raṇe tava
trayāṇām api lokānām pāśa hasta iva aṃtakaḥ

कामम् बहु अपि वक्तव्यम् त्वयि वक्ष्यामि न तु अहम्
अस्तम् प्राप्नोति सविता युद्ध विघ्नः ततो भवेत्

kāmam bahu api vaktavyam tvayi vakṣyāmi na tu aham
astam prāpnoti savitā yuddha vighnaḥ tato bhavet

चतुर्दश सहस्राणि राक्षसानाम् हतानि ते
त्वत् विनाशात् करोमि अद्य तेषाम् अश्रु प्रमार्जनम्

caturdaśa sahasrāṇi rākṣasānām hatāni te
tvat vināśāt karomi adya teṣām aśru pramārjanam

इति उक्त्वा परम क्रुद्धः ताम् गदाम् परम अन्गदाम्
खरः चिक्षेप रामाय प्रदीप्ताम् अशनिम् यथा

iti uktvā parama kruddhaḥ tām gadām parama angadām
kharaḥ cikṣepa rāmāya pradīptām aśanim yathā

खर बाहु प्रमुक्ता सा प्रदीप्ता महती गदा
भस्म वृक्षाम् च गुल्माम् च कृत्वा अगात् तत् समीपतः

khara bāhu pramuktā sā pradīptā mahatī gadā
bhasma vṛkṣām ca gulmām ca kṛtvā agāt tat samīpataḥ

ताम् आपतन्तीम् महतीम् मृत्यु पाश उपमाम् गदाम्
अंतरिक्ष गताम् रामः चिच्छ्हेद बहुधा शरैः

tām āpatantīm mahatīm mṛtyu pāśa upamām gadām
aṃtarikṣa gatām rāmaḥ cicchheda bahudhā śaraiḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे एकोन त्रिंश सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe ekona triṃśa sargaḥ