ततः संदिश्य सुग्रीवः श्वशुरम् पश्चिमाम् दिशम्
वीरम् शतबलिम् नाम वानरम् वानररेश्वर

tataḥ saṃdiśya sugrīvaḥ śvaśuram paścimām diśam
vīram śatabalim nāma vānaram vānarareśvara

उवाच राजा सर्वज्ञः सर्व वानर सत्तम
वाक्यम् आत्म हितम् चैव रामस्य च हितम् तदा

uvāca rājā sarvajñaḥ sarva vānara sattama
vākyam ātma hitam caiva rāmasya ca hitam tadā

वृतः शत सहस्रेण त्वत् विधानाम् वन ओकसाम्
वैवस्वत सुतैः सार्धम् प्रविष्ठ सर्व मंत्रिभिः

vṛtaḥ śata sahasreṇa tvat vidhānām vana okasām
vaivasvata sutaiḥ sārdham praviṣṭha sarva maṃtribhiḥ

दिशम् हि उदीचीम् विक्रान्त हिम शैल अवतंसिकाम्
सर्वतः परिमार्गध्वम् राम पत्नीम् यशस्विनीम्

diśam hi udīcīm vikrānta hima śaila avataṃsikām
sarvataḥ parimārgadhvam rāma patnīm yaśasvinīm

अस्मिन् कार्ये विनिवृत्ते कृते दाशरथेः प्रिये
ऋणान् मुक्ता भविष्यामः कृत अर्था अर्थविदाम् वराः

asmin kārye vinivṛtte kṛte dāśaratheḥ priye
ṛṇān muktā bhaviṣyāmaḥ kṛta arthā arthavidām varāḥ

कृतम् हि प्रियम् अस्माकम् राघवेण महात्मना
तस्य चेत् प्रतिकारो अस्ति सफलम् जीवितम् भवेत्

kṛtam hi priyam asmākam rāghaveṇa mahātmanā
tasya cet pratikāro asti saphalam jīvitam bhavet

अर्थिनः कार्य निर्वृत्तिम् अकर्तुम् अपि यः चरेत्
तस्य स्यात् सफलम् जन्म किम् पुनः पूर्व कारिणः

arthinaḥ kārya nirvṛttim akartum api yaḥ caret
tasya syāt saphalam janma kim punaḥ pūrva kāriṇaḥ

एताम् बुद्धिम् समास्थाय दृश्यते जानकी यथा
तथा भवद्भिः कर्तव्यम् अस्मत् प्रिय हित एषिभिः

etām buddhim samāsthāya dṛśyate jānakī yathā
tathā bhavadbhiḥ kartavyam asmat priya hita eṣibhiḥ

अयम् हि सर्व भूतानाम् मान्यः तु नर सत्तमः
अस्मासु च गतः प्रीतिम् रामः पर पुरम् जयः

ayam hi sarva bhūtānām mānyaḥ tu nara sattamaḥ
asmāsu ca gataḥ prītim rāmaḥ para puram jayaḥ

इमानि बहु दुर्गाणि नद्यः शैल अंतराणि च
भवन्तः परिमार्गन्तु बुद्धि विक्रम संपदा

imāni bahu durgāṇi nadyaḥ śaila aṃtarāṇi ca
bhavantaḥ parimārgantu buddhi vikrama saṃpadā

तत्र म्लेच्छान् पुलिन्दान् च शूरसेनान् तथैव च
प्रस्थालान् भरतान् चैव कुरूम् च सह मद्रकैः

tatra mlecchān pulindān ca śūrasenān tathaiva ca
prasthālān bharatān caiva kurūm ca saha madrakaiḥ

लोध्र पद्मक खण्डेषु देवदारु वनेषु च
रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्या ततः ततः

lodhra padmaka khaṇḍeṣu devadāru vaneṣu ca
rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyā tataḥ tataḥ

ततः सोम आश्रमम् गत्वा देव गन्धर्व सेवितम्
कालम् नाम महासानुम् पर्वतम् तम् गमिष्यथ

tataḥ soma āśramam gatvā deva gandharva sevitam
kālam nāma mahāsānum parvatam tam gamiṣyatha

महत्सु तस्य शैलेषु पर्वतेषु गुहासु च
विचिन्वत महाभागाम् राम पत्नीम् अनिन्दिताम्

mahatsu tasya śaileṣu parvateṣu guhāsu ca
vicinvata mahābhāgām rāma patnīm aninditām

तम् अतिक्रम्य शैलेन्द्रम् हेम गर्भम् महागिरिम्
ततः सुदर्शनम् नाम पर्वतम् गन्तुम् अर्हथ

tam atikramya śailendram hema garbham mahāgirim
tataḥ sudarśanam nāma parvatam gantum arhatha

ततो देवसखो नाम पर्वतः पतग आलय
नाना पक्षि समाकीर्णो विविध द्रुम भूषितः

tato devasakho nāma parvataḥ pataga ālaya
nānā pakṣi samākīrṇo vividha druma bhūṣitaḥ

तस्य कानन खण्डेषु निर्झरेषु गुहासु च
रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः

tasya kānana khaṇḍeṣu nirjhareṣu guhāsu ca
rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyaḥ tataḥ tataḥ

तम् अतिक्रम्य च आकाशम् सर्वतः शत योजनम्
अपर्वत नदी वृक्षम् सर्व सत्त्व विवर्जितम्

tam atikramya ca ākāśam sarvataḥ śata yojanam
aparvata nadī vṛkṣam sarva sattva vivarjitam

तत् तु शीघ्रम् अतिक्रम्य कांतारम् रोम हर्षणम्
कैलासम् पाण्डुरम् प्राप्य हृष्टा यूयम् भविष्यथ

tat tu śīghram atikramya kāṃtāram roma harṣaṇam
kailāsam pāṇḍuram prāpya hṛṣṭā yūyam bhaviṣyatha

तत्र पाण्डुर मेघाभम् जाम्बूनद परिष्कृतम्
कुबेर भवनम् रम्यम् निर्मितम् विश्वकर्मणा

tatra pāṇḍura meghābham jāmbūnada pariṣkṛtam
kubera bhavanam ramyam nirmitam viśvakarmaṇā

विशाला नलिनी यत्र प्रभूत कमलोत्पला
हंस कारण्डव आकीर्णा अप्सरो गण सेविता

viśālā nalinī yatra prabhūta kamalotpalā
haṃsa kāraṇḍava ākīrṇā apsaro gaṇa sevitā

तत्र वैश्रवणो राजा सर्व भूत नमस्कृतः
धनदो रमते श्रीमान् गुह्यकैः सह यक्ष राट्

tatra vaiśravaṇo rājā sarva bhūta namaskṛtaḥ
dhanado ramate śrīmān guhyakaiḥ saha yakṣa rāṭ

तस्य चन्द्र निकशेषु पर्वतेषु गुहासु च
रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः

tasya candra nikaśeṣu parvateṣu guhāsu ca
rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyaḥ tataḥ tataḥ

क्रौन्चम् तु गिरिम् आसाद्य बिलम् तस्य सुदुर्गमम्
अप्रमत्तैः प्रवेष्टव्यम् दुष्प्रवेशम् हि तत् स्मृतम्

krauncam tu girim āsādya bilam tasya sudurgamam
apramattaiḥ praveṣṭavyam duṣpraveśam hi tat smṛtam

वसन्ति हि महात्मानः तत्र सूर्य सम प्रभाः
देवैः अभ्यर्थिताः सम्यक् देव रूपा महर्षयः

vasanti hi mahātmānaḥ tatra sūrya sama prabhāḥ
devaiḥ abhyarthitāḥ samyak deva rūpā maharṣayaḥ

क्रौन्चस्य तु गुहाः च अन्याः सानूनि शिखराणि च
निर्दराः च नितंबाः च विचेतव्याः ततः ततः

krauncasya tu guhāḥ ca anyāḥ sānūni śikharāṇi ca
nirdarāḥ ca nitaṃbāḥ ca vicetavyāḥ tataḥ tataḥ

अवृक्षम् काम शैलम् च मानसम् विहग आलयम्
न गतिः तत्र भूतानाम् देवानाम् न च रक्षसाम्

avṛkṣam kāma śailam ca mānasam vihaga ālayam
na gatiḥ tatra bhūtānām devānām na ca rakṣasām

स च सर्वैः विचेतव्यः स सानु प्रस्थ भूधरः
क्रौन्चम् गिरिम् अतिक्रम्य मैनाको नाम पर्वतः

sa ca sarvaiḥ vicetavyaḥ sa sānu prastha bhūdharaḥ
krauncam girim atikramya maināko nāma parvataḥ

मयस्य भवनम् तत्र दानवस्य स्वयम् कृतम्
मैनाकः तु विचेतव्यः स सानु प्रस्थ कंदरः

mayasya bhavanam tatra dānavasya svayam kṛtam
mainākaḥ tu vicetavyaḥ sa sānu prastha kaṃdaraḥ

तम् देशम् समतिक्रम्य आश्रमम् सिद्ध सेवितम्

tam deśam samatikramya āśramam siddha sevitam

वन्दितव्याः ततः सिद्धाः तापसा वीत कल्मषाः

vanditavyāḥ tataḥ siddhāḥ tāpasā vīta kalmaṣāḥ

हेम पुष्कर संछन्नम् तत्र वैखानसम् सरः

hema puṣkara saṃchannam tatra vaikhānasam saraḥ

औपवाह्यः कुबेरस्य सर्वभौम इति स्मृतः

aupavāhyaḥ kuberasya sarvabhauma iti smṛtaḥ

तत् सारः समतिक्रम्य नष्ट चन्द्र दिवाकरम्
अनक्षत्र गणम् व्योम निष्पयोदम् अनाअदितम्

tat sāraḥ samatikramya naṣṭa candra divākaram
anakṣatra gaṇam vyoma niṣpayodam anāaditam

गभस्तिभिः इव अर्कस्य स तु देशः प्रकाशते
विश्राम्यद्भिः तपः सिद्धैः देव कल्पैः स्वयंप्रभैः

gabhastibhiḥ iva arkasya sa tu deśaḥ prakāśate
viśrāmyadbhiḥ tapaḥ siddhaiḥ deva kalpaiḥ svayaṃprabhaiḥ

तम् तु देशम् अतिक्रम्य शैलोदा नाम निम्नगा
उभयोः तीरयोः तस्याः कीचका नाम वेणवः

tam tu deśam atikramya śailodā nāma nimnagā
ubhayoḥ tīrayoḥ tasyāḥ kīcakā nāma veṇavaḥ

उत्तराः कुरवः तत्र कृत पुण्य प्रतिश्रियाः

uttarāḥ kuravaḥ tatra kṛta puṇya pratiśriyāḥ

तरुण आदित्य संकाशा भान्ति तत्र जलाशयाः

taruṇa āditya saṃkāśā bhānti tatra jalāśayāḥ

निस्तुलाभिः च मुक्ताभिः मणिभिः च महाधनैः
उद्भूत पुलिनाः तत्र जातरूपैः च निम्नगाः

nistulābhiḥ ca muktābhiḥ maṇibhiḥ ca mahādhanaiḥ
udbhūta pulināḥ tatra jātarūpaiḥ ca nimnagāḥ

सर्व रत्नमयैः चित्रैः अवगाढा नगोत्तमैः
जातरूपमयैः च अपि हुताशन सम प्रभैः

sarva ratnamayaiḥ citraiḥ avagāḍhā nagottamaiḥ
jātarūpamayaiḥ ca api hutāśana sama prabhaiḥ

नित्य पुष्प फलाः तत्र नगाः पत्ररथ आकुलाः
दिव्य गन्ध रस स्पर्शाः सर्व कामान् स्रवन्ति च

nitya puṣpa phalāḥ tatra nagāḥ patraratha ākulāḥ
divya gandha rasa sparśāḥ sarva kāmān sravanti ca

मुक्ता वैदूर्य चित्राणि भूषणानि तथैव च
स्त्रीणाम् यानि अनुरूपाणि पुरुषाणाम् तथैव च

muktā vaidūrya citrāṇi bhūṣaṇāni tathaiva ca
strīṇām yāni anurūpāṇi puruṣāṇām tathaiva ca

शयनानि प्रसूयन्ते चित्र आस्तारणवन्ति च
मनः कान्तानि माल्यानि फलन्ति अत्र अपरे द्रुमाः

śayanāni prasūyante citra āstāraṇavanti ca
manaḥ kāntāni mālyāni phalanti atra apare drumāḥ

स्त्रियः च गुण संपन्ना रूप यौवन लक्षिताः

striyaḥ ca guṇa saṃpannā rūpa yauvana lakṣitāḥ

सर्वे सुकृत कर्माणः सर्वे रति परायणाः
सर्वे काम अर्थ सहिता वसंति सह योषितः

sarve sukṛta karmāṇaḥ sarve rati parāyaṇāḥ
sarve kāma artha sahitā vasaṃti saha yoṣitaḥ

गीत वादित्र निर्घोषः स उत्कृष्ट हसित स्वनः
श्रूयते सततम् तत्र सर्व भूत मनोरमः

gīta vāditra nirghoṣaḥ sa utkṛṣṭa hasita svanaḥ
śrūyate satatam tatra sarva bhūta manoramaḥ

तत्र न अमुदितः कश्चिन् न अत्र कश्चित् असत् प्रियः
अहनि अहनि वर्धन्ते गुणाः तत्र मनोरमाः

tatra na amuditaḥ kaścin na atra kaścit asat priyaḥ
ahani ahani vardhante guṇāḥ tatra manoramāḥ

तम् अतिक्रम्य शैलेन्द्रम् उत्तरः पय्साम् निधिः
तत्र सोम गिरिर् नाम मध्ये हेममयो महान्

tam atikramya śailendram uttaraḥ paysām nidhiḥ
tatra soma girir nāma madhye hemamayo mahān

इन्द्र लोक गता ये च ब्रह्म लोक गताः च ये
देवाः तम् समवेक्षन्ते गिरि राजम् दिवम् गताः

indra loka gatā ye ca brahma loka gatāḥ ca ye
devāḥ tam samavekṣante giri rājam divam gatāḥ

स तु देशो विसूर्यो अपि तस्य भासा प्रकाशते
सूर्य लक्ष्म्या अभिविज्ञेयः तपता इव विवस्वता

sa tu deśo visūryo api tasya bhāsā prakāśate
sūrya lakṣmyā abhivijñeyaḥ tapatā iva vivasvatā

भगवान् तत्र विश्वात्मा शम्भुः एकादश आत्मकः
ब्रह्मा वसति देवेशो ब्रह्म ऋषि परिवारितः

bhagavān tatra viśvātmā śambhuḥ ekādaśa ātmakaḥ
brahmā vasati deveśo brahma ṛṣi parivāritaḥ

न कथंचन गंतव्यम् कुरूणाम् उत्तरेण वः
अन्येषाम् अपि भूतानाम् न अनुक्रामति वै गतिः

na kathaṃcana gaṃtavyam kurūṇām uttareṇa vaḥ
anyeṣām api bhūtānām na anukrāmati vai gatiḥ

सा हि सोम गिरिः नाम देवानाम् अपि दुर्गमः
तम् आलोक्य ततः क्षिप्रम् उपावर्तितुम् अर्हथ

sā hi soma giriḥ nāma devānām api durgamaḥ
tam ālokya tataḥ kṣipram upāvartitum arhatha

एतावत् वानरैः शक्यम् गंतुम् वानर पुंगवाः
अभास्करम् अमर्यादम् न जानीमः ततः परम्

etāvat vānaraiḥ śakyam gaṃtum vānara puṃgavāḥ
abhāskaram amaryādam na jānīmaḥ tataḥ param

सर्वम् एतत् विचेतव्यम् यन् मया परिकीर्तितम्
यत् अन्यत् अपि न उक्तम् च तत्र अपि क्रियताम् मतिः

sarvam etat vicetavyam yan mayā parikīrtitam
yat anyat api na uktam ca tatra api kriyatām matiḥ

ततः कृतम् दाशरथेः महत् प्रियम्
महत्तरम् च अपि ततो मम प्रियम्
कृतम् भविष्यति अनिलोअनलौपमा
विदेहजा दर्शनजेन कर्मणा

tataḥ kṛtam dāśaratheḥ mahat priyam
mahattaram ca api tato mama priyam
kṛtam bhaviṣyati aniloanalaupamā
videhajā darśanajena karmaṇā

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे त्रि चत्वारिन्शः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye kiṣkindha kāṇḍe tri catvārinśaḥ sargaḥ