स ताम् पुष्करिणीम् गत्वा पद्म उत्पल झषाकुलाम्
रामः सौमित्रि सहितो विललाप अकुलेन्द्रियः

sa tām puṣkariṇīm gatvā padma utpala jhaṣākulām
rāmaḥ saumitri sahito vilalāpa akulendriyaḥ

तत्र दृष्ट्वैवा ताम् हर्षात् इन्द्रियाणि चकम्पिरे
स कामवशम् आपन्नः सौमित्रिम् इदम् अब्रवीत्

tatra dṛṣṭvaivā tām harṣāt indriyāṇi cakampire
sa kāmavaśam āpannaḥ saumitrim idam abravīt

सौमित्रे शोभते पम्पा वैदूर्य विमल उदका
फुल्ल पद्म उत्पलवती शोभिता विविधैः द्रुमैः

saumitre śobhate pampā vaidūrya vimala udakā
phulla padma utpalavatī śobhitā vividhaiḥ drumaiḥ

सौमित्रे पश्य पम्पायाः काननम् शुभ दर्शनम्
यत्र राजन्ति शैला वा द्रुमाः स शिखरा इव

saumitre paśya pampāyāḥ kānanam śubha darśanam
yatra rājanti śailā vā drumāḥ sa śikharā iva

माम् तु शोकाभि सन्तप्तम् आधयः पीडयन्ति वै

mām tu śokābhi santaptam ādhayaḥ pīḍayanti vai

शोकार्तस्य अपि मे पम्पा शोभते चित्र कानना
व्यवकीर्णा बहु विधैः पुष्पैः शीतोदका शिवा

śokārtasya api me pampā śobhate citra kānanā
vyavakīrṇā bahu vidhaiḥ puṣpaiḥ śītodakā śivā

नलिनैः अपि संछन्ना हि अत्यर्थ शुभ दर्शना
सर्प व्याल अनुचरिता मृग द्विज समाकुला

nalinaiḥ api saṃchannā hi atyartha śubha darśanā
sarpa vyāla anucaritā mṛga dvija samākulā

अधिकम् प्रविभाति एतत् नील पीतम् तु शाद्वलम्
द्रुमाणाम् विविधैः पुष्पैः परिस्तोमैः इव अर्पितम्

adhikam pravibhāti etat nīla pītam tu śādvalam
drumāṇām vividhaiḥ puṣpaiḥ paristomaiḥ iva arpitam

पुष्प भार समृद्धानि शिखराणि समन्ततः
लताभिः पुष्पित अग्राभिः उपगूढानि सर्वतः

puṣpa bhāra samṛddhāni śikharāṇi samantataḥ
latābhiḥ puṣpita agrābhiḥ upagūḍhāni sarvataḥ

सुख अनिलो।अयम् सौमित्रे कालः प्रचुर मन्मथः
गन्धवान् सुरभिर् मासो जात पुष्प फल द्रुमः

sukha anilo|ayam saumitre kālaḥ pracura manmathaḥ
gandhavān surabhir māso jāta puṣpa phala drumaḥ

पश्य रूपाणि सौमित्रे वनानाम् पुष्प शालिनाम्
सृजताम् पुष्प वर्षाणि वर्षम् तोयमुचाम् इव

paśya rūpāṇi saumitre vanānām puṣpa śālinām
sṛjatām puṣpa varṣāṇi varṣam toyamucām iva

प्रस्तरेषु च रम्येषु विविधाः कानन द्रुमाः
वायु वेग प्रचलिताः पुष्पैः अवकिरन्ति गाम्

prastareṣu ca ramyeṣu vividhāḥ kānana drumāḥ
vāyu vega pracalitāḥ puṣpaiḥ avakiranti gām

पतितैः पतमानैः च पादपस्थैः च मारुतः
कुसुमैः पश्य सौमित्रे क्रीडतीव समन्ततः

patitaiḥ patamānaiḥ ca pādapasthaiḥ ca mārutaḥ
kusumaiḥ paśya saumitre krīḍatīva samantataḥ

विक्षिपन् विविधाः शाखा नगानाम् कुसुमोत्कटाः
मारुतः चलित स्थानैः षट्पदैः अनुगीयते

vikṣipan vividhāḥ śākhā nagānām kusumotkaṭāḥ
mārutaḥ calita sthānaiḥ ṣaṭpadaiḥ anugīyate

मत्त कोकिल सन्नादैः नर्तयन् इव पादपान्
शैल कन्दर निष्क्रान्तः प्रगीत इव च अनिलः

matta kokila sannādaiḥ nartayan iva pādapān
śaila kandara niṣkrāntaḥ pragīta iva ca anilaḥ

तेन विक्षिपता अत्यर्थम् पवनेन समन्ततः
अमी संसक्त शाखाग्रा ग्रथिता इव पादपाः

tena vikṣipatā atyartham pavanena samantataḥ
amī saṃsakta śākhāgrā grathitā iva pādapāḥ

स एव सुख संस्पर्शो वाति चन्दन शीतलः
गन्धम् अभ्यवहन् पुण्यम् श्रम अपनयो अनिलः

sa eva sukha saṃsparśo vāti candana śītalaḥ
gandham abhyavahan puṇyam śrama apanayo anilaḥ

अमी पवन विक्षिप्ता विनन्दन्ती इव पादपाः
षट्पदैः अनुकूजद्भिः वनेषु मधु गन्धिषु

amī pavana vikṣiptā vinandantī iva pādapāḥ
ṣaṭpadaiḥ anukūjadbhiḥ vaneṣu madhu gandhiṣu

गिरि प्रस्थेषु रम्येषु पुष्पवद्भिः मनोरमैः
संसक्त शिखरा शैला विराजन्ति महाद्रुमैः

giri prastheṣu ramyeṣu puṣpavadbhiḥ manoramaiḥ
saṃsakta śikharā śailā virājanti mahādrumaiḥ

पुष्प संछन्न शिखरा मारुतः उत्क्षेप चंचला
अमी मधुकरोत्तंसाः प्रगीत इव पादपाः

puṣpa saṃchanna śikharā mārutaḥ utkṣepa caṃcalā
amī madhukarottaṃsāḥ pragīta iva pādapāḥ

सुपुष्पितांस्तु पश्य एतान् कर्णिकारान् समन्ततः
हाटक प्रति संच्छन्नान् नरान् पीतांबरान् इव

supuṣpitāṃstu paśya etān karṇikārān samantataḥ
hāṭaka prati saṃcchannān narān pītāṃbarān iva

अयम् वसन्तः सौमित्रे नाना विहग नादितः
सीतया विप्रहीणस्य शोक सन्दीपनो मम

ayam vasantaḥ saumitre nānā vihaga nāditaḥ
sītayā viprahīṇasya śoka sandīpano mama

माम् हि शोक समाक्रान्तम् संतापयति मन्मथः
हृष्टम् प्रवदमानश्च समाह्वयति कोकिलः

mām hi śoka samākrāntam saṃtāpayati manmathaḥ
hṛṣṭam pravadamānaśca samāhvayati kokilaḥ

एष दाअत्यूहको हृष्टो रम्ये माम् वन नि^^र्झरे
प्रणदन् मन्मथाविष्टम् शोचयिष्यति लक्ष्मण

eṣa dāatyūhako hṛṣṭo ramye mām vana ni^^rjhare
praṇadan manmathāviṣṭam śocayiṣyati lakṣmaṇa

श्रुत्वा एतस्य पुरा शब्दम् आश्रमस्था मम प्रिया
माम् आहूय प्रमुदिता परमम् प्रत्यनन्दत

śrutvā etasya purā śabdam āśramasthā mama priyā
mām āhūya pramuditā paramam pratyanandata

एवम् विचित्राः पतगा नाना राव विराविणः
वृक्ष गुल्म लताः पश्य संपतन्ति समन्ततः

evam vicitrāḥ patagā nānā rāva virāviṇaḥ
vṛkṣa gulma latāḥ paśya saṃpatanti samantataḥ

विमिश्रा विहगाः पुंभिः आत्म व्यूह अभिनन्दिताः
भृङ्गराज प्रमुदिताः सौमित्रे मधुर स्वराः

vimiśrā vihagāḥ puṃbhiḥ ātma vyūha abhinanditāḥ
bhṛṅgarāja pramuditāḥ saumitre madhura svarāḥ

अस्याः कूले प्रमुदिताः सन्घशः शकुनास्त्विह
दात्यूहरति विक्रन्दैः पुंस्कोकिल रुतैः अपि
४१२८
स्वनन्ति पादपाः च इमे माम् अनङ्ग प्रदीपकाः

asyāḥ kūle pramuditāḥ sanghaśaḥ śakunāstviha
dātyūharati vikrandaiḥ puṃskokila rutaiḥ api
4-1-28
svananti pādapāḥ ca ime mām anaṅga pradīpakāḥ

अशोक स्तबक अङ्गारः षट्पद स्वन निस्वनः

aśoka stabaka aṅgāraḥ ṣaṭpada svana nisvanaḥ

न हि ताम् सूक्ष्मपक्ष्माक्षीम् सुकेशीम् मृदु भाषिणीम्

na hi tām sūkṣmapakṣmākṣīm sukeśīm mṛdu bhāṣiṇīm

अयम् हि रुचिरः तस्याः कालो रुचिर काननः

ayam hi ruciraḥ tasyāḥ kālo rucira kānanaḥ

मन्मध आयास संभूतो वसन्त गुण वर्धितः

manmadha āyāsa saṃbhūto vasanta guṇa vardhitaḥ

अपश्यत ताम् वनिताम् पश्यतो रुचिर द्रुमान्

apaśyata tām vanitām paśyato rucira drumān

अदृश्यमाना वैदेही शोकम् वर्धयती इह मे

adṛśyamānā vaidehī śokam vardhayatī iha me

माम् हि सा मृगशाबाक्षी चिन्ता शोक बलात्कृतम्

mām hi sā mṛgaśābākṣī cintā śoka balātkṛtam

अमी मयूराः शोभन्ते प्रनृत्यन्तः ततः ततः

amī mayūrāḥ śobhante pranṛtyantaḥ tataḥ tataḥ

शिखिनीभिः परिवृतास्त एते मद मूर्छिताः

śikhinībhiḥ parivṛtāsta ete mada mūrchitāḥ

पश्य लक्ष्णम नृत्यन्तम् मयूरम् उपनृत्यति

paśya lakṣṇama nṛtyantam mayūram upanṛtyati

ताम् एव मनसा रामाम् मयुरो।अपि अनुधावति

tām eva manasā rāmām mayuro|api anudhāvati

मयूरस्य वने नूनम् रक्षसा न हृता प्रिया

mayūrasya vane nūnam rakṣasā na hṛtā priyā

मम त्वयम् विना वासः पुष्पमासे सुदुःसहः

mama tvayam vinā vāsaḥ puṣpamāse suduḥsahaḥ

माम् अपि एवम् विशालाक्षी जानकी जात संभ्रमा
मदनेन अभिवर्तेत यदि न अपहृता भवेत्

mām api evam viśālākṣī jānakī jāta saṃbhramā
madanena abhivarteta yadi na apahṛtā bhavet

पश्य लक्ष्मण पुष्पाणि निष्फलानि भवन्ति मे
पुष्प भार समृद्धानाम् वनानाम् शिशिरात्यये

paśya lakṣmaṇa puṣpāṇi niṣphalāni bhavanti me
puṣpa bhāra samṛddhānām vanānām śiśirātyaye

रुचिराणि अपि पुष्पाणि पादपानाम् अतिश्रिया
निष्फलानि महीम् यान्ति समम् मधुकरोत्करैः

rucirāṇi api puṣpāṇi pādapānām atiśriyā
niṣphalāni mahīm yānti samam madhukarotkaraiḥ

नदन्ति कावम् मुदिताः शकुना सङ्घशः कलम्
आह्वयन्त इव अन्योन्यम् काम उन्मादकरा मम

nadanti kāvam muditāḥ śakunā saṅghaśaḥ kalam
āhvayanta iva anyonyam kāma unmādakarā mama

वसन्तो यदि तत्र अपि यत्र मे वसति प्रिया
नूनम् परवशा सीता सा अपि शोच्यति अहम् यथा

vasanto yadi tatra api yatra me vasati priyā
nūnam paravaśā sītā sā api śocyati aham yathā

नूनम् न तु वसन्तः तम् देशम् स्पृशति यत्र सा
कथम् हि असित पद्माक्षी वर्तयेत् सा मया विना

nūnam na tu vasantaḥ tam deśam spṛśati yatra sā
katham hi asita padmākṣī vartayet sā mayā vinā

अथवा वर्तते तत्र वसन्तो यत्र मे प्रिया
किम् करिष्यति सुश्रोणी सा तु निर् भर्त्सिता परैः

athavā vartate tatra vasanto yatra me priyā
kim kariṣyati suśroṇī sā tu nir bhartsitā paraiḥ

श्यामा पद्म पलाशाक्षी मृदु भाषा च मेम् प्रिया
नूनम् वसन्तम् आसाद्य परित्यक्ष्यति जीवितम्

śyāmā padma palāśākṣī mṛdu bhāṣā ca mem priyā
nūnam vasantam āsādya parityakṣyati jīvitam

दृढम् हि हृदये बुधिः मम संप्रतिवर्तते
न अलम् व^^र्तयितुम् सीता साध्वी मत् विरहम् गता

dṛḍham hi hṛdaye budhiḥ mama saṃprativartate
na alam va^^rtayitum sītā sādhvī mat viraham gatā

मयि भावो हि वैदेह्याः तत्त्वतो विनिवेशितः
मम अपि भावः सीतायाम् सर्वधा विनिवेशितः

mayi bhāvo hi vaidehyāḥ tattvato viniveśitaḥ
mama api bhāvaḥ sītāyām sarvadhā viniveśitaḥ

एष पुष्पवहो वायुः सुख स्पर्शो हिमावहः
ताम् विचिन्तयतः कान्ताम् पावक प्रतिमो मम

eṣa puṣpavaho vāyuḥ sukha sparśo himāvahaḥ
tām vicintayataḥ kāntām pāvaka pratimo mama

सदा सुखम् अहम् मन्ये यम् पुरा सह सीताया
मारुतः स विना सीताम् शोक संजनओ मम

sadā sukham aham manye yam purā saha sītāyā
mārutaḥ sa vinā sītām śoka saṃjanao mama

ताम् विन अथ विहङ्गो असौ पक्षी प्रणदितः तदा
वायसः पादपगतः प्रहृष्टम् अभि कूजति

tām vina atha vihaṅgo asau pakṣī praṇaditaḥ tadā
vāyasaḥ pādapagataḥ prahṛṣṭam abhi kūjati

एष वै तत्र वैदेह्या विहगः प्रतिहारकः
पक्षी माम् तु विशालाक्ष्याः समीपम् उपनेष्यति

eṣa vai tatra vaidehyā vihagaḥ pratihārakaḥ
pakṣī mām tu viśālākṣyāḥ samīpam upaneṣyati

पश्य लक्ष्मण संनादम् वने मद विवर्धनम्
पुष्पित अग्रेषु वृक्षेषु द्विजानाम् अवकूजताम्

paśya lakṣmaṇa saṃnādam vane mada vivardhanam
puṣpita agreṣu vṛkṣeṣu dvijānām avakūjatām

विक्षिप्ताम् पवनेन एताम् असौ तिलक मञ्जरीम्
षट्पदः सहसा अभ्येति मद उद्धूताम् इव प्रियाम्

vikṣiptām pavanena etām asau tilaka mañjarīm
ṣaṭpadaḥ sahasā abhyeti mada uddhūtām iva priyām

कामिनाम् अयम् अत्यन्तम् अशोकः शोक वर्धनः
स्तबकैः पवन उत्क्षिप्तैः तर्जयन् इव माम् स्थितः

kāminām ayam atyantam aśokaḥ śoka vardhanaḥ
stabakaiḥ pavana utkṣiptaiḥ tarjayan iva mām sthitaḥ

अमी लक्ष्मण दृश्यन्ते चूताः कुसुम शालिनः
विभ्रम उत्सिक्त मनसः स अङ्गरागा नरा इव

amī lakṣmaṇa dṛśyante cūtāḥ kusuma śālinaḥ
vibhrama utsikta manasaḥ sa aṅgarāgā narā iva

सौमित्रे पश्य पम्पायाः चित्रासु वन राजिषु
किंनरा नरशार्दूल विचरन्ति ततः ततः

saumitre paśya pampāyāḥ citrāsu vana rājiṣu
kiṃnarā naraśārdūla vicaranti tataḥ tataḥ

इमानि शुभ गन्धीनि पश्य लक्ष्मण सर्वशः
नलिनानि प्रकाशन्ते जले तरुण सूर्य वत्

imāni śubha gandhīni paśya lakṣmaṇa sarvaśaḥ
nalināni prakāśante jale taruṇa sūrya vat

एषा प्रसन्न सलिला पद्म नील उत्पलायुता
हंस कारण्डव आकीर्णा पम्पा सौगन्धिका युता

eṣā prasanna salilā padma nīla utpalāyutā
haṃsa kāraṇḍava ākīrṇā pampā saugandhikā yutā

जले तरुण सूर्याभैः षट्पद आहत केसरैः
पन्कजैः शोभते पम्पा समन्तात् अभिसंवृता

jale taruṇa sūryābhaiḥ ṣaṭpada āhata kesaraiḥ
pankajaiḥ śobhate pampā samantāt abhisaṃvṛtā

चक्रवाक युता नित्यम् चित्र प्रस्थ वनान्तरा
मातंग मृग यूथैः च शोभते सलिल अर्थिभिः

cakravāka yutā nityam citra prastha vanāntarā
mātaṃga mṛga yūthaiḥ ca śobhate salila arthibhiḥ

पवन आहत वेगाभिः ऊर्मिभिः विमले अंभसि
पन्कजानि विराजन्ते ताड्यमानानि लक्ष्मण

pavana āhata vegābhiḥ ūrmibhiḥ vimale aṃbhasi
pankajāni virājante tāḍyamānāni lakṣmaṇa

पद्म पत्र विशालाक्षीम् सततम् प्रिय पन्कजाम्
अपश्यतो मे वैदेहीम् जीवितम् न अभिरोचते

padma patra viśālākṣīm satatam priya pankajām
apaśyato me vaidehīm jīvitam na abhirocate

अहो कामस्य वामत्वम् यो गताम् अपि दुर्लभाम्
स्मारयिष्यति कल्याणीम् कल्याण तर वादिनीम्

aho kāmasya vāmatvam yo gatām api durlabhām
smārayiṣyati kalyāṇīm kalyāṇa tara vādinīm

शक्यो धारयितुम् कामो भवेत् अभ्यागतो मया
यदि भूयो वसन्तो माम् न हन्यात् पुष्पित द्रुमः

śakyo dhārayitum kāmo bhavet abhyāgato mayā
yadi bhūyo vasanto mām na hanyāt puṣpita drumaḥ

यानि स्म रमणीयानि तया सह भवन्ति मे
तानि एव अरमणीयानि जायन्ते मे तया विना

yāni sma ramaṇīyāni tayā saha bhavanti me
tāni eva aramaṇīyāni jāyante me tayā vinā

पद्मकोश पलाशानि द्रष्टुम् दृष्टिः हि मन्यते
सीताया नेत्र कोशाभ्याम् सदृशान् इति लक्ष्मण

padmakośa palāśāni draṣṭum dṛṣṭiḥ hi manyate
sītāyā netra kośābhyām sadṛśān iti lakṣmaṇa

पद्म केसर संसृष्टो वृक्षान्तर विनिःसृतः
निःश्वास इव सीताया वाति वायुः मनोहरः

padma kesara saṃsṛṣṭo vṛkṣāntara viniḥsṛtaḥ
niḥśvāsa iva sītāyā vāti vāyuḥ manoharaḥ

सौमित्रे पश्य पम्पाया दक्षिणे गिरि सानुषु
पुष्पितान् क^^र्णिकारस्य यष्टिम् परम शोभिताम्

saumitre paśya pampāyā dakṣiṇe giri sānuṣu
puṣpitān ka^^rṇikārasya yaṣṭim parama śobhitām

अधिकम् शैल राजो।अयम् धातुभिः तु विभूषितः
विचित्रम् सृजते रेणुम् वायु वेग विघट्टितम्

adhikam śaila rājo|ayam dhātubhiḥ tu vibhūṣitaḥ
vicitram sṛjate reṇum vāyu vega vighaṭṭitam

गिरि प्रस्थास्तु सौमित्रे सर्वतः संप्रपुष्पितैः
निष्पत्रैः सर्वतो रम्यैः प्रदीप्ता इव किंशुकैः

giri prasthāstu saumitre sarvataḥ saṃprapuṣpitaiḥ
niṣpatraiḥ sarvato ramyaiḥ pradīptā iva kiṃśukaiḥ

पम्पा तीर रुहाः च इमे संसक्ता मधु गन्धिनः
मालती मल्लिका पद्म करवीराः च पुष्पिताः

pampā tīra ruhāḥ ca ime saṃsaktā madhu gandhinaḥ
mālatī mallikā padma karavīrāḥ ca puṣpitāḥ

केतक्यः सिन्धुवाराः च वासन्त्यः च सुपुष्पिताः
माधव्यो गन्धपूर्णाः च कुंदगुल्माः च स^^र्वशः

ketakyaḥ sindhuvārāḥ ca vāsantyaḥ ca supuṣpitāḥ
mādhavyo gandhapūrṇāḥ ca kuṃdagulmāḥ ca sa^^rvaśaḥ

चिरिबिल्वा मधूकाः च वञ्जुला वकुलाः तथा
चम्पकाः तिलकाः च एव नागवृक्षाः च पुष्पिताः

ciribilvā madhūkāḥ ca vañjulā vakulāḥ tathā
campakāḥ tilakāḥ ca eva nāgavṛkṣāḥ ca puṣpitāḥ

पद्मकाः च एव शोभन्ते नील अशोकाः च पुष्पिताः
लोध्राः च गिरि पृष्ठेषु सिंह केसर पिन्जराः

padmakāḥ ca eva śobhante nīla aśokāḥ ca puṣpitāḥ
lodhrāḥ ca giri pṛṣṭheṣu siṃha kesara pinjarāḥ

अन्कोलाः च कुरण्टाः च पूर्णकाः पारिभद्रकाः
चूताः पाटलयः च अपि कोविदाराः च पुष्पिताः

ankolāḥ ca kuraṇṭāḥ ca pūrṇakāḥ pāribhadrakāḥ
cūtāḥ pāṭalayaḥ ca api kovidārāḥ ca puṣpitāḥ

मुचुकुंद अर्जुनाः च एव दृश्यन्ते गिरिसानुषु
केतक उद्दालकाः च एव शिरीषाः शिंशुपा धवाः

mucukuṃda arjunāḥ ca eva dṛśyante girisānuṣu
ketaka uddālakāḥ ca eva śirīṣāḥ śiṃśupā dhavāḥ

शाल्मल्यः किंशुकाः च एव रक्ताः कुरवकाः तथा
तिनिशा नक्तमालाः च चंदनाः स्यंदनाः तथा

śālmalyaḥ kiṃśukāḥ ca eva raktāḥ kuravakāḥ tathā
tiniśā naktamālāḥ ca caṃdanāḥ syaṃdanāḥ tathā

हिन्तालः तिलकाः च एव नाग वृक्षाः च पुष्पिताः
पुष्पितान् पुष्पित अग्राभिः लताभिः परिवेष्टितान्

hintālaḥ tilakāḥ ca eva nāga vṛkṣāḥ ca puṣpitāḥ
puṣpitān puṣpita agrābhiḥ latābhiḥ pariveṣṭitān

द्रुमान् पश्य इह सौमित्रे पम्पाया रुचिरान् बहून्
वात विक्षिप्त विटपान् यथा आसन्नान् द्रुमान् इमान्

drumān paśya iha saumitre pampāyā rucirān bahūn
vāta vikṣipta viṭapān yathā āsannān drumān imān

पादपात् पादपम् गच्छन् शैलात् शैलम् वनात् वनम्

pādapāt pādapam gacchan śailāt śailam vanāt vanam

केचित् पर्याप्त कुसुमाः पादपा मधु गन्धिनः

kecit paryāpta kusumāḥ pādapā madhu gandhinaḥ

इदम् मृष्टम् इदम् स्वादु प्रफुल्लम् इदम् इत्यपि

idam mṛṣṭam idam svādu praphullam idam ityapi

निलीय पुनर् उत्पत्य सहसा अन्यत्र गच्छति
मधु लुब्धो मधुकरः पंपा तीर द्रुमेषु असौ

nilīya punar utpatya sahasā anyatra gacchati
madhu lubdho madhukaraḥ paṃpā tīra drumeṣu asau

इयम् कुसुम सन्घातैः उपस्तीर्णा सुखा कृता
स्वयम् निपतितैः भूमिः शयन प्रस्तरैः इव

iyam kusuma sanghātaiḥ upastīrṇā sukhā kṛtā
svayam nipatitaiḥ bhūmiḥ śayana prastaraiḥ iva

विविधा विविधैः पुष्पैः तैः एव नगसानुषु
विस्तेएर्णाः पीत रक्ताभा सौमित्रे प्रस्तराः कृताः

vividhā vividhaiḥ puṣpaiḥ taiḥ eva nagasānuṣu
visteerṇāḥ pīta raktābhā saumitre prastarāḥ kṛtāḥ

हिमान्ते पश्य सौमित्रे वृक्षाणाम् पुष्प संभवम्
पुष्प मासे हि तरवः संघर्षात् इव पुष्पिताः

himānte paśya saumitre vṛkṣāṇām puṣpa saṃbhavam
puṣpa māse hi taravaḥ saṃgharṣāt iva puṣpitāḥ

आह्वयन्त इव अन्योन्यम् नगाः षट्पद नादिताः
कुसुमोत्तंस विटपाः शोभन्ते बहु लक्ष्मण

āhvayanta iva anyonyam nagāḥ ṣaṭpada nāditāḥ
kusumottaṃsa viṭapāḥ śobhante bahu lakṣmaṇa

एष कारण्डवः पक्षी विगाह्या सलिलम् शुभम्
रमते कान्ताया सार्थम् कामम् उद्दीपयन् इव

eṣa kāraṇḍavaḥ pakṣī vigāhyā salilam śubham
ramate kāntāyā sārtham kāmam uddīpayan iva

मंदकिन्यास्तु यदिदम् रूपम् एतन् मनोररम्
स्थाने जगति विख्याता गुणाः तस्या मनोरमाः

maṃdakinyāstu yadidam rūpam etan manoraram
sthāne jagati vikhyātā guṇāḥ tasyā manoramāḥ

यदि दृश्येत सा साध्वी यदि च इह वसेम हि
स्पृहयेयम् न शक्राय न अयोध्यायै रघूत्तम

yadi dṛśyeta sā sādhvī yadi ca iha vasema hi
spṛhayeyam na śakrāya na ayodhyāyai raghūttama

न हि एवम् रमणीयेषु शाद्वलेषु तया सह
रमतो मे भवेत् चिन्ता न स्पृहा अन्येषु वा भवेत्

na hi evam ramaṇīyeṣu śādvaleṣu tayā saha
ramato me bhavet cintā na spṛhā anyeṣu vā bhavet

अमी हि विविधैः पुष्पैः तरवो रुचिर च्छदाः
कानने अस्मिन् विना कान्ताम् चित्तम् उत्पादयन्ति मे

amī hi vividhaiḥ puṣpaiḥ taravo rucira cchadāḥ
kānane asmin vinā kāntām cittam utpādayanti me

पश्य शीत जलाम् च इमाम् सौमित्रे पुष्कर आयुताम्
चक्रवाक अनुचरिताम् कारण्डव निषेविताम्

paśya śīta jalām ca imām saumitre puṣkara āyutām
cakravāka anucaritām kāraṇḍava niṣevitām

प्लवैः क्रौञ्चैः च संपूर्णाम् महा मृग निषेविताम्
अधिकम् शोभते पम्पा विकूजद्भिः विहङ्गमैः

plavaiḥ krauñcaiḥ ca saṃpūrṇām mahā mṛga niṣevitām
adhikam śobhate pampā vikūjadbhiḥ vihaṅgamaiḥ

दीपयन्ती इव मे कामम् विविधा मुदिता द्विजाः
श्यामाम् चन्द्र मुखीम् स्मृत्वा प्रियाम् पद्म निभ ईक्षणाम्

dīpayantī iva me kāmam vividhā muditā dvijāḥ
śyāmām candra mukhīm smṛtvā priyām padma nibha īkṣaṇām

पश्य सानुषु चित्रेषु मृगीभिः सहितान् मृगान्
माम् पुनः मृग शबाक्षी वैदेह्या विरहीकृतम्
व्यधयन्तीव
मे चित्तम् संचरन्तः ततः ततः

paśya sānuṣu citreṣu mṛgībhiḥ sahitān mṛgān
mām punaḥ mṛga śabākṣī vaidehyā virahīkṛtam
vyadhayantīva
me cittam saṃcarantaḥ tataḥ tataḥ

अस्मिन् सानुनि रम्ये हि मत्त द्विज गणाकुले
पश्य अयम् यदि ताम् कन्ताम् ततः स्वस्ति भवेत् मम

asmin sānuni ramye hi matta dvija gaṇākule
paśya ayam yadi tām kantām tataḥ svasti bhavet mama

जीवेयम् खलु सौमित्रे मया सह सुमध्यमा
सेवेत यदि वैदेही पम्पायाः पवनम् शुभम्

jīveyam khalu saumitre mayā saha sumadhyamā
seveta yadi vaidehī pampāyāḥ pavanam śubham

पद्म सौगन्धिक वहम् शिवम् शोक विनाशनम्
धन्या लक्ष्मण सेवन्ते पम्पाया वन मरुतम्

padma saugandhika vaham śivam śoka vināśanam
dhanyā lakṣmaṇa sevante pampāyā vana marutam

श्यमा पद्म पलाशाक्षी प्रिया विरहिता मया
कथम् धरयति प्राणान् विवशा जनकात्मजा

śyamā padma palāśākṣī priyā virahitā mayā
katham dharayati prāṇān vivaśā janakātmajā

किम् नु वक्ष्यामि धर्मज्ञम् राजानम् सत्य वादिनम्
जनकम् पृष्ट सीतम् तम् कुशलम् जन संसदि

kim nu vakṣyāmi dharmajñam rājānam satya vādinam
janakam pṛṣṭa sītam tam kuśalam jana saṃsadi

या मम् अनुगता मन्दम् पित्रा प्रस्थापितुम् वनम्
सीता धर्मम् समास्थय क्व नु सा वर्तते प्रिया

yā mam anugatā mandam pitrā prasthāpitum vanam
sītā dharmam samāsthaya kva nu sā vartate priyā

तया विहीनः कृपणः कथम् लक्ष्मण धारये
य माम् अनुगता रज्यात् भ्रष्टम् विहत चेतसम्

tayā vihīnaḥ kṛpaṇaḥ katham lakṣmaṇa dhāraye
ya mām anugatā rajyāt bhraṣṭam vihata cetasam

तत् चारु अञ्चित पद्माक्षम् सुगन्धि शुभम् अव्रणम्
अपश्यतो मुखम् तस्याः सीदति इव मतिः मम

tat cāru añcita padmākṣam sugandhi śubham avraṇam
apaśyato mukham tasyāḥ sīdati iva matiḥ mama

स्मित हास्यान्तर युतम् गुणवत् मधुरम् हितम्
वैदेह्याः वाक्यम् अतुलम् कदा श्रोष्यामि लक्ष्मण

smita hāsyāntara yutam guṇavat madhuram hitam
vaidehyāḥ vākyam atulam kadā śroṣyāmi lakṣmaṇa

प्राप्य दुःखम् वने श्यामा माम् मन्मध विकर्शितम्
नष्ट दुःखेव हृष्टेव साध्वी साधु अभ्यभाषत

prāpya duḥkham vane śyāmā mām manmadha vikarśitam
naṣṭa duḥkheva hṛṣṭeva sādhvī sādhu abhyabhāṣata

किम् नु वक्ष्यामि अयोध्यायाम् कौसल्याम् हि नृपात्मज
क्व सा स्नुषा इति पृच्छन्तीम् कथम् च अति मनस्विनीम्

kim nu vakṣyāmi ayodhyāyām kausalyām hi nṛpātmaja
kva sā snuṣā iti pṛcchantīm katham ca ati manasvinīm

गच्छ लक्ष्मण पश्य त्वम् भरतम् भ्रातृउ वत्सलम्
न हि अहम् जीवितुम् शक्तः ताम् ऋते जनकात्मजम्

gaccha lakṣmaṇa paśya tvam bharatam bhrātṛu vatsalam
na hi aham jīvitum śaktaḥ tām ṛte janakātmajam

इति रामम् महात्मानम् विलपन्तम् अनाथ वत्
उवाच लक्ष्मणो भ्राता वचनम् युक्तम् अव्ययम्

iti rāmam mahātmānam vilapantam anātha vat
uvāca lakṣmaṇo bhrātā vacanam yuktam avyayam

संस्थम्भ राम भद्रम् ते मा शुचः पुरुषोत्तम
न ईदृइशानाम् मतिः मन्दा भवति अकलुषात्मनाम्

saṃsthambha rāma bhadram te mā śucaḥ puruṣottama
na īdṛiśānām matiḥ mandā bhavati akaluṣātmanām

स्मृत्वा वियोगजम् दुःखम् त्यज स्नेहम् प्रिये जने
अति स्नेह परिष्वन्गात् वर्तिः अर्द्रा अपि दह्यते

smṛtvā viyogajam duḥkham tyaja sneham priye jane
ati sneha pariṣvangāt vartiḥ ardrā api dahyate

यदि गच्छति पतालम् ततो अभ्य।अधिकम् एव वा
सर्वधा रावणः तात न भविष्यति राघव

yadi gacchati patālam tato abhya|adhikam eva vā
sarvadhā rāvaṇaḥ tāta na bhaviṣyati rāghava

प्रवृत्तिः लभ्यताम् तावत् तस्य पापस्य रक्षसः
ततः हास्यति वा सीताम् निधनम् वा गमिष्यति

pravṛttiḥ labhyatām tāvat tasya pāpasya rakṣasaḥ
tataḥ hāsyati vā sītām nidhanam vā gamiṣyati

यदि याति दितेः गर्भम् रावणः सह सीताया
तत्र अपि एनम् हनिष्यामि न चेत् दास्यति मैथिलीम्

yadi yāti diteḥ garbham rāvaṇaḥ saha sītāyā
tatra api enam haniṣyāmi na cet dāsyati maithilīm

स्वास्थ्यम् भद्रम् भजस्व आर्यः त्यजताम् कृपणा मतिः
अर्थो हि नष्ट का^^र्यार्थैः न अयत्ने न
अधिगम्यते

svāsthyam bhadram bhajasva āryaḥ tyajatām kṛpaṇā matiḥ
artho hi naṣṭa kā^^ryārthaiḥ na ayatne na
adhigamyate

उत्साहो बलवान् आर्य नास्ति उत्साहात् परम् बलम्
सः उत्साहस्य हि लोकेषु न किंचित् अपि दुर्लभम्

utsāho balavān ārya nāsti utsāhāt param balam
saḥ utsāhasya hi lokeṣu na kiṃcit api durlabham

उत्साहवन्तः पुरुषा न अवसीदन्ति कर्मसु
उत्साह मत्रम् आश्रित्य सीताम् प्रतिलप्स्याम् जनकीम्

utsāhavantaḥ puruṣā na avasīdanti karmasu
utsāha matram āśritya sītām pratilapsyām janakīm

त्यज्य काम वृत्तत्वम् शोकम् सम् न्यस्य पृष्टतः
महात्मानम् कृतात्मानम् आत्मानम् न अवबुध्यसे

tyajya kāma vṛttatvam śokam sam nyasya pṛṣṭataḥ
mahātmānam kṛtātmānam ātmānam na avabudhyase

एवम् संबोधितः तेन शोकोपहत चेतनः
त्य्ज्य शोकम् च मोहम् च रामो धैर्यम् उपागमत्

evam saṃbodhitaḥ tena śokopahata cetanaḥ
tyjya śokam ca moham ca rāmo dhairyam upāgamat

सो।अभ्य अतिक्रामत् अव्यग्रः ताम् अचिन्त्य पराक्रमः
रामः पम्पाम् सु रुचिराम् रम्याम् पारिप्लव द्रुमान्

so|abhya atikrāmat avyagraḥ tām acintya parākramaḥ
rāmaḥ pampām su rucirām ramyām pāriplava drumān

निरीक्षमाणः सहसा महात्मा सर्वम् वनम् निर्झर कन्दराम् च
उद्विग्न चेताः सह लक्ष्मणेन विचार्य
दुःखोपहतः प्रतस्थे

nirīkṣamāṇaḥ sahasā mahātmā sarvam vanam nirjhara kandarām ca
udvigna cetāḥ saha lakṣmaṇena vicārya
duḥkhopahataḥ pratasthe

तम् मत्त मातङ्ग विलास गामी गच्छन्तम् अव्यग्र मनाः महात्मा
स लक्ष्मणो राघवम् अप्रमत्तो ररक्ष
धर्मेण बलेन च एव

tam matta mātaṅga vilāsa gāmī gacchantam avyagra manāḥ mahātmā
sa lakṣmaṇo rāghavam apramatto rarakṣa
dharmeṇa balena ca eva

तौ ऋष्यमूकस्य समीप चारी चरन् ददर्श अद्भुत दर्शनीयौ
शाखा मृगाणाम् अधिपः तरस्वी वितत्रसे
नैव चिचेष्ट चेष्टाम्

tau ṛṣyamūkasya samīpa cārī caran dadarśa adbhuta darśanīyau
śākhā mṛgāṇām adhipaḥ tarasvī vitatrase
naiva ciceṣṭa ceṣṭām