सुतीक्ष्णेन अभ्यनुज्ञातम् प्रस्थितम् रघु नन्दनम्
हृद्यया स्निग्धया वाचा भर्तारम् इदम् अब्रवीत्

sutīkṣṇena abhyanujñātam prasthitam raghu nandanam
hṛdyayā snigdhayā vācā bhartāram idam abravīt

अधर्मम् तु सुसूक्ष्मेण विधिना प्राप्यते महान्
निवृत्तेन च शक्यो अयम् व्यसनात् कामजाद् इह

adharmam tu susūkṣmeṇa vidhinā prāpyate mahān
nivṛttena ca śakyo ayam vyasanāt kāmajād iha

त्रीणि एव व्यसनानि अत्र कामजानि भवन्ति उत
मिथ्या वाक्यम् तु परमम् तस्मात् गुरुतरा उभौ

trīṇi eva vyasanāni atra kāmajāni bhavanti uta
mithyā vākyam tu paramam tasmāt gurutarā ubhau

मिथ्या वाक्यम् न ते भूतम् न भविष्यति राघव

mithyā vākyam na te bhūtam na bhaviṣyati rāghava

तव नास्ति मनुष्येन्द्र न च आभूत् ते कदाचन

tava nāsti manuṣyendra na ca ābhūt te kadācana

धर्मिष्टः सत्य सन्धः च पितुः निर्देश कारकः
त्वयि धर्मः च सत्यम् च त्वयि सर्वम् प्रतिष्टितम्

dharmiṣṭaḥ satya sandhaḥ ca pituḥ nirdeśa kārakaḥ
tvayi dharmaḥ ca satyam ca tvayi sarvam pratiṣṭitam

तच्च सर्वम् महाबाहो शक्यम् वोढुम् जितेइन्द्रियैः
तव वश्य इन्द्रियत्वम् च जानामि शुभदर्शन

tacca sarvam mahābāho śakyam voḍhum jiteindriyaiḥ
tava vaśya indriyatvam ca jānāmi śubhadarśana

तृतीयम् यद् इदम् रौद्रम् पर प्राण अभिहिंसनम्
निर्वैरम् क्रियते मोहात् तत् च ते समुपस्थितम्

tṛtīyam yad idam raudram para prāṇa abhihiṃsanam
nirvairam kriyate mohāt tat ca te samupasthitam

प्रतिज्ञातः त्वया वीर दण्डकारण्य वासिनाम्
ऋषीणाम् रक्षणार्थाय वधः संयति रक्षसाम्

pratijñātaḥ tvayā vīra daṇḍakāraṇya vāsinām
ṛṣīṇām rakṣaṇārthāya vadhaḥ saṃyati rakṣasām

एतन् निमित्तम् च वनम् दण्डका इति विश्रुतम्
प्रस्थितः त्वम् सह भ्रात्रा धृत बाण शराअसनः

etan nimittam ca vanam daṇḍakā iti viśrutam
prasthitaḥ tvam saha bhrātrā dhṛta bāṇa śarāasanaḥ

ततः त्वाम् प्रस्थितम् दृष्ट्वा मम चिन्त आकुलम् मनः
त्वत् वृत्तम् चिन्तयन्त्या वै भवेत् निःश्रेयसम्
हितम्

tataḥ tvām prasthitam dṛṣṭvā mama cinta ākulam manaḥ
tvat vṛttam cintayantyā vai bhavet niḥśreyasam
hitam

न हि मे रोचते वीरः गमनम् दण्डकान् प्रति
कारणम् तत्र वक्ष्यामि वदन्त्याः श्रूयताम् मम

na hi me rocate vīraḥ gamanam daṇḍakān prati
kāraṇam tatra vakṣyāmi vadantyāḥ śrūyatām mama

त्वम् हि बाण धनुष्पाणिः भ्रात्रा सह वनम् गतः
दृष्ट्वा वन चरान् सर्वान् कच्चित् कुर्याः शर व्ययम्

tvam hi bāṇa dhanuṣpāṇiḥ bhrātrā saha vanam gataḥ
dṛṣṭvā vana carān sarvān kaccit kuryāḥ śara vyayam

क्षत्रियाणाम् इह धनुर् हुताशस्य इन्धनानि च
समीपतः स्थितम् तेजो बलम् उच्छ्ह्रयते भृशम्

kṣatriyāṇām iha dhanur hutāśasya indhanāni ca
samīpataḥ sthitam tejo balam ucchhrayate bhṛśam

पुरा किल महाबाहो तपस्वी सत्य वाक् शुचिः
कस्मिन् चित् अभवत् पुण्ये वने रत मृग द्विजे

purā kila mahābāho tapasvī satya vāk śuciḥ
kasmin cit abhavat puṇye vane rata mṛga dvije

तस्य एव तपसो विघ्नम् कर्तुम् इन्द्रः शचीपतिः
खड्ग पाणिः अथ आगच्छ्हत् आश्रमम् भट रूप
धृक्

tasya eva tapaso vighnam kartum indraḥ śacīpatiḥ
khaḍga pāṇiḥ atha āgacchhat āśramam bhaṭa rūpa
dhṛk

तस्मिन् तत् आश्रम पदे निहितः खड्ग उत्तमः
स न्यास विधिना दत्तः पुण्ये तपसि तिष्ठतः

tasmin tat āśrama pade nihitaḥ khaḍga uttamaḥ
sa nyāsa vidhinā dattaḥ puṇye tapasi tiṣṭhataḥ

स तत् शस्त्रम् अनुप्राप्य न्यास रक्षण तत्परः
वने तु विचरति एव रक्षन् प्रत्ययम् आत्मनः

sa tat śastram anuprāpya nyāsa rakṣaṇa tatparaḥ
vane tu vicarati eva rakṣan pratyayam ātmanaḥ

यत्र गच्छ्हति उपादातुम् मूलानि च फलानि च
न विना याति तम् खड्गम् न्यास रक्षण तत्परः

yatra gacchhati upādātum mūlāni ca phalāni ca
na vinā yāti tam khaḍgam nyāsa rakṣaṇa tatparaḥ

नित्यम् शस्त्रम् परिवहन् क्रमेण स तपोधनः
चकार रौद्रीम् स्वाम् बुद्धिम् त्यक्त्वा तपसि निश्चयम्

nityam śastram parivahan krameṇa sa tapodhanaḥ
cakāra raudrīm svām buddhim tyaktvā tapasi niścayam

ततः स रौद्र अभिरतः प्रमत्तो अधर्म कर्षितः
तस्य शस्त्रस्य संवासात् जगाम नरकम् मुनिः

tataḥ sa raudra abhirataḥ pramatto adharma karṣitaḥ
tasya śastrasya saṃvāsāt jagāma narakam muniḥ

एवम् एतत् पुरा वृत्तम् शस्त्र संयोग कारणम्
अग्नि संयोगवत् हेतुः शस्त्र संयोग उच्यते

evam etat purā vṛttam śastra saṃyoga kāraṇam
agni saṃyogavat hetuḥ śastra saṃyoga ucyate

स्नेहात् च बहुमानात् च स्मारये त्वाम् न शिक्षये
न कथंचन सा कार्या गृहीत धनुषा त्वया

snehāt ca bahumānāt ca smāraye tvām na śikṣaye
na kathaṃcana sā kāryā gṛhīta dhanuṣā tvayā

क्षत्रियाणाम् तु वीराणाम् वनेषु नियतात्मनाम्
धनुषा कार्यम् एतावत् आर्तानाम् अभिरक्षणम्

kṣatriyāṇām tu vīrāṇām vaneṣu niyatātmanām
dhanuṣā kāryam etāvat ārtānām abhirakṣaṇam

क्व च शस्त्रम् क्व च वनम् क्व च क्षात्रम् तपः क्व च
व्याविद्धम् इदम् अस्माभिः देश धर्मः तु
पूज्यताम्

kva ca śastram kva ca vanam kva ca kṣātram tapaḥ kva ca
vyāviddham idam asmābhiḥ deśa dharmaḥ tu
pūjyatām

तदार्य कलुषा बुद्धिः जायते शस्त्र सेवनात्
पुनर् गत्वात् तत् अयोध्यायाम् क्षत्र धर्मम् चरिष्यसि

tadārya kaluṣā buddhiḥ jāyate śastra sevanāt
punar gatvāt tat ayodhyāyām kṣatra dharmam cariṣyasi

अक्षया तु भवेत् प्रीतिः श्वश्रू श्वशुरयोः मम
यदि राज्यम् हि संन्यस्य भवेत् त्वम् निरतो मुनिः

akṣayā tu bhavet prītiḥ śvaśrū śvaśurayoḥ mama
yadi rājyam hi saṃnyasya bhavet tvam nirato muniḥ

धर्मात् अर्थः प्रभवति धर्मात् प्रभवते सुखम्
धर्मेण लभते सर्वम् धर्म सारम् इदम् जगत्

dharmāt arthaḥ prabhavati dharmāt prabhavate sukham
dharmeṇa labhate sarvam dharma sāram idam jagat

आत्मानम् नियमैः तैः तैः कर्षयित्वा प्रयत्नतः
प्राप्यते निपुणैः धर्मो न सुखात् लभते सुखम्

ātmānam niyamaiḥ taiḥ taiḥ karṣayitvā prayatnataḥ
prāpyate nipuṇaiḥ dharmo na sukhāt labhate sukham

नित्यम् शुचि मतिः सौम्य चर धर्मम् तपो वने
सर्वम् हि विदितम् तुभ्यम् त्रैलोक्यम् अपि तत्त्वतः

nityam śuci matiḥ saumya cara dharmam tapo vane
sarvam hi viditam tubhyam trailokyam api tattvataḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे नवमः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe navamaḥ sargaḥ