भृशम् आव्रजमानस्य तस्य अधो वाम लोचनम्
प्रास्फुरत् च अस्खलत् रामो वेपथुः च अस्य जायते

bhṛśam āvrajamānasya tasya adho vāma locanam
prāsphurat ca askhalat rāmo vepathuḥ ca asya jāyate

उपालक्ष्य निमित्तानि सो अशुभानि मुहुर् मुहुः
अपि क्षेमम् तु सीताया इति वै व्याजहार ह

upālakṣya nimittāni so aśubhāni muhur muhuḥ
api kṣemam tu sītāyā iti vai vyājahāra ha

त्वरमाणो जगाम अथ सीता दर्शन लालसः
शून्यम् आवसथम् दृष्ट्वा बभूव उद्विग्न मानसः

tvaramāṇo jagāma atha sītā darśana lālasaḥ
śūnyam āvasatham dṛṣṭvā babhūva udvigna mānasaḥ

उद् भ्रमन् इव वेगेन विक्षिपन् रघु नन्दनः
तत्र तत्र उटज स्थानम् अभिवीक्ष्य समंततः

ud bhraman iva vegena vikṣipan raghu nandanaḥ
tatra tatra uṭaja sthānam abhivīkṣya samaṃtataḥ

रुदन्तम् इव वृक्षैः च ग्लान पुष्प मृग द्विजम्
श्रिया विहीनम् विध्वस्तम् संत्यक्त वन दैवतैः

rudantam iva vṛkṣaiḥ ca glāna puṣpa mṛga dvijam
śriyā vihīnam vidhvastam saṃtyakta vana daivataiḥ

हृता मृता वा नष्टा वा भक्षिता वा भविष्यति
निलीना अपि अथवा भीरुः अथवा वनम् आश्रिता

hṛtā mṛtā vā naṣṭā vā bhakṣitā vā bhaviṣyati
nilīnā api athavā bhīruḥ athavā vanam āśritā

गता विचेतुम् पुष्पाणि फलानि अपि च वा पुनः
अथवा पद्मिनीम् याता जल अर्थम् वा नदीम् गता

gatā vicetum puṣpāṇi phalāni api ca vā punaḥ
athavā padminīm yātā jala artham vā nadīm gatā

यत्नात् मृगयमाणः तु न आससाद वने प्रियाम्
शोक रक्त ईक्षणः श्रीमान् उन्मत्त इव लक्ष्यते

yatnāt mṛgayamāṇaḥ tu na āsasāda vane priyām
śoka rakta īkṣaṇaḥ śrīmān unmatta iva lakṣyate

वृक्षात् वृक्षम् प्रधावन् स गिरीम् च अपि नदी नदम्
बभ्राम विलपन् रामः शोक पंक अर्णव प्लुतः

vṛkṣāt vṛkṣam pradhāvan sa girīm ca api nadī nadam
babhrāma vilapan rāmaḥ śoka paṃka arṇava plutaḥ

अस्ति कच्चित् त्वया दृष्टा सा कदम्ब प्रिया प्रिया
कदम्ब यदि जानीषे शंस सीताम् शुभ आननाम्

asti kaccit tvayā dṛṣṭā sā kadamba priyā priyā
kadamba yadi jānīṣe śaṃsa sītām śubha ānanām

स्निग्ध पल्लव संकाशाम् पीत कौशेय वासिनीम्
शंसस्व यदि सा दृष्टा बिल्व बिल्व उपम स्तनी

snigdha pallava saṃkāśām pīta kauśeya vāsinīm
śaṃsasva yadi sā dṛṣṭā bilva bilva upama stanī

अथवा अर्जुन शंस त्वम् प्रियाम् ताम् अर्जुन प्रियाम्
जनकस्य सुता तन्वी यदि जीवति वा न वा

athavā arjuna śaṃsa tvam priyām tām arjuna priyām
janakasya sutā tanvī yadi jīvati vā na vā

ककुभः ककुभ ऊरुम् ताम् व्यक्तम् जानाति मैथिलीम्
लता पल्लव पुष्प आढ्यो भाति हि एष वनस्पतिः

kakubhaḥ kakubha ūrum tām vyaktam jānāti maithilīm
latā pallava puṣpa āḍhyo bhāti hi eṣa vanaspatiḥ

भ्रमरैर् उपगीतः च यथा द्रुम वरो हि असि
एष व्यक्तम् विजानाति तिलकः तिलक प्रियाम्

bhramarair upagītaḥ ca yathā druma varo hi asi
eṣa vyaktam vijānāti tilakaḥ tilaka priyām

अशोक शोक अपनुद शोक उपहत चेतनम्
त्वन् नामानम् कुरु क्षिप्रम् प्रिया संदर्शनेन माम्

aśoka śoka apanuda śoka upahata cetanam
tvan nāmānam kuru kṣipram priyā saṃdarśanena mām

यदि ताल त्वया दृष्टा पक्व ताल फल स्तनी
कथयस्व वरारोहाम् कारुण्यम् यदि ते मयि

yadi tāla tvayā dṛṣṭā pakva tāla phala stanī
kathayasva varārohām kāruṇyam yadi te mayi

ओर्

or

अहो त्वम् कर्णिकार अद्य पुष्पितः शोभसे भृशम्
कर्णिकार प्रियाम् साध्वीम् शंस दृष्टा यदि प्रिया

aho tvam karṇikāra adya puṣpitaḥ śobhase bhṛśam
karṇikāra priyām sādhvīm śaṃsa dṛṣṭā yadi priyā

चूत नीप महा सालान् पनसान् कुरवान् धवान्
दाडिमान् अपि तान् गत्वा दृष्ट्वा रामो महायशाः

cūta nīpa mahā sālān panasān kuravān dhavān
dāḍimān api tān gatvā dṛṣṭvā rāmo mahāyaśāḥ

अथवा मृग शाब अक्षीम् मृग जानासि मैथिलीम्
मृग विप्रेक्षणी कांता मृगीभिः सहिता भवेत्

athavā mṛga śāba akṣīm mṛga jānāsi maithilīm
mṛga viprekṣaṇī kāṃtā mṛgībhiḥ sahitā bhavet

गज सा गज नासोरुः यदि दृष्टा त्वया भवेत्
ताम् मन्ये विदिताम् तुभ्यम् आख्याहि वर वारण

gaja sā gaja nāsoruḥ yadi dṛṣṭā tvayā bhavet
tām manye viditām tubhyam ākhyāhi vara vāraṇa

शार्दूल यदि सा दृष्टा प्रिया चंद्र निभ आनना
मैथिली मम विस्रब्धम् कथयस्व न ते भयम्

śārdūla yadi sā dṛṣṭā priyā caṃdra nibha ānanā
maithilī mama visrabdham kathayasva na te bhayam

किम् धावसि प्रिये नूनम् दृष्टा असि कमल ईक्षणे
वृक्षेण आच्चाद्य च आत्मानम् किम् माम् न प्रतिभाषसे

kim dhāvasi priye nūnam dṛṣṭā asi kamala īkṣaṇe
vṛkṣeṇa āccādya ca ātmānam kim mām na pratibhāṣase

तिष्ठ तिष्ठ वरारोहे न ते अस्ति करुणा मयि
न अत्यर्थम् हास्य शीला असि किम् अर्थम् माम् उपेक्षसे

tiṣṭha tiṣṭha varārohe na te asti karuṇā mayi
na atyartham hāsya śīlā asi kim artham mām upekṣase

पीत कौशेयकेन असि सूचिता वर वर्णिनि
धावन्ति अपि मया दृष्टा तिष्ठ यदि अस्ति सौहृदम्

pīta kauśeyakena asi sūcitā vara varṇini
dhāvanti api mayā dṛṣṭā tiṣṭha yadi asti sauhṛdam

न एव सा नूनम् अथवा हिंसिता चारु हासिनी
कृच्छ्रम् प्राप्तम् न माम् नूनम् यथा उपेक्षितुम् अर्हति

na eva sā nūnam athavā hiṃsitā cāru hāsinī
kṛcchram prāptam na mām nūnam yathā upekṣitum arhati

व्यक्तम् सा भक्षिता बाला राक्षसैः पिशित अशनैः
विभज्य अंगानि सर्वाणि मया विरहिता प्रिया

vyaktam sā bhakṣitā bālā rākṣasaiḥ piśita aśanaiḥ
vibhajya aṃgāni sarvāṇi mayā virahitā priyā

नूनम् तत् शुभ दंत ओष्ठम् सुनासम् शुभ कुण्डलम्
पूर्ण चंद्र निभम् ग्रस्तम् मुखम् निष्प्रभताम्
गतम्

nūnam tat śubha daṃta oṣṭham sunāsam śubha kuṇḍalam
pūrṇa caṃdra nibham grastam mukham niṣprabhatām
gatam

सा हि चंपक वर्ण आभा ग्रीवा ग्रैवेयक उचिता
कोमला विलपन्त्याः तु कान्ताया भक्षिता शुभा

sā hi caṃpaka varṇa ābhā grīvā graiveyaka ucitā
komalā vilapantyāḥ tu kāntāyā bhakṣitā śubhā

नूनम् विक्षिप्यमाणौ तौ बाहू पल्लव कोमलौ
भक्षितौ वेपमान अग्रौ स हस्त आभरण अंगदौ

nūnam vikṣipyamāṇau tau bāhū pallava komalau
bhakṣitau vepamāna agrau sa hasta ābharaṇa aṃgadau

मया विरहिता बाला रक्षसाम् भक्षणाय वै
सार्थेन इव परित्यक्ता भक्षिता बहु बांधवा

mayā virahitā bālā rakṣasām bhakṣaṇāya vai
sārthena iva parityaktā bhakṣitā bahu bāṃdhavā

हा लक्ष्मण महाबाहो पश्यसे त्वम् प्रियाम् क्वचित्
हा प्रिये क्व गता भद्रे हा सीते इति पुनः पुनः

hā lakṣmaṇa mahābāho paśyase tvam priyām kvacit
hā priye kva gatā bhadre hā sīte iti punaḥ punaḥ

इति एवम् विलपन् रामः परिधावन् वनात् वनम्
क्वचित् उद् भ्रमते वेगात् क्वचित् विभ्रमते बलात्

iti evam vilapan rāmaḥ paridhāvan vanāt vanam
kvacit ud bhramate vegāt kvacit vibhramate balāt

स वनानि नदीः शैलान् गिरि प्रस्रवणानि च
काननानि च वेगेन भ्रमति अपरिसंस्थितः

sa vanāni nadīḥ śailān giri prasravaṇāni ca
kānanāni ca vegena bhramati aparisaṃsthitaḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे षष्टितमः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe ṣaṣṭitamaḥ sargaḥ